Дохадағы жарылыстар: Израильдің ХАМАС басшыларына қарсы операциясы және халықаралық реакция

10 қыркүйекке қараған түні Қатар астанасы Дохада болған жарылыстар Таяу Шығыстағы геосаяси жағдайды одан әрі ушықтырды. Израиль бұл әрекетті ХАМАС басшылығына қарсы арнайы операция деп мәлімдесе, Қатар мен басқа да мемлекеттер мұны халықаралық құқық пен егемендікті өрескел бұзу деп бағалады.

Израильдің мотивтері: Иерусалимдегі терактке жауап

Израиль армиясы Дохадағы соққыны Иерусалимде болған қанды терактке тікелей жауап ретінде түсіндірді. 9 қыркүйекте автобус аялдамасында болған шабуылдан алты бейбіт тұрғын қаза тапқан еді. ХАМАС бұл әрекетті өз мойнына алды.

Израиль премьер-министрі Биньямин Нетаньяху мен қорғаныс министрі Исраэль Кацтың мәлімдеуінше, Дохадағы операция тек Израильдің бастамасымен жүзеге асқан.

«ХАМАС басшылығы 7 қазандағы қырғынға және жалғасып жатқан террорлық шабуылдарға тікелей жауапты», – делінген олардың бірлескен мәлімдемесінде.

Израильлік БАҚ дерегінше, соққы кезінде ХАМАС-тың жоғары лауазымды жетекшілері, соның ішінде Яхья әл-Хайя мен Ахмед Джабарин өлтірілген. Тағы бірнеше ықпалды тұлғалар, мысалы, Халед Машаль мен Муса Абу Марзук та шабуыл нысанында болған. Ерекше назар аударарлығы – олар АҚШ өкілі Стив Уиткофф ұсынған бітім жоспарын талқылау үшін жиналғаны айтылды. Бұл жағдай шабуылдың саяси салмағын одан әрі күшейтті.

Израиль Дохадағы операциямен шектелмей, Батыс жағалаудағы палестиналық екі шабуылшының ауылдарындағы үйлерді қирату туралы шешім қабылдады. Сонымен қатар жүздеген палестиналықтың Израильде жұмыс істеу рұқсаттары күшін жойды. Бұл қадамдар палестиналықтар тарапынан «ұжымдық жаза» деп сипатталып, халықаралық құқық қорғаушылардың сынына ұшырады.

Қатар мен халықаралық реакция

Қатар Сыртқы істер министрлігі шабуылды «ең қатаң түрде айыптап», бұл елдің егемендігін бұзу деп атады. Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев та ұқсас мәлімдеме жасап, халықаралық құқық нормаларын еске салды.

АҚШ-тың ресми ұстанымы екіұшты болды. Ақ үй баспасөз хатшысы Кэролайн Ливитт Израильдің Дохаға жасаған соққысы «АҚШ пен Израильдің мақсаттарына сәйкес келмейтінін» атап өтті. Дегенмен, президент Дональд Трамп ХАМАС-ты жоюды «қолдауға лайық мақсат» деп санайтынын білдірді. Сонымен бірге ол Қатар басшылығына мұндай шабуылдардың қайталанбайтынын уәде еткен. Бұл мәлімдеме Вашингтонның Таяу Шығыстағы күрделі теңгерім саясатын айқын көрсетеді: бір жағынан Израильдің қауіпсіздік мүддесін қорғау, екінші жағынан Қатарды стратегиялық одақтас ретінде сақтап қалу.

Геосаяси салдары қандай?

Дохадағы соққы Қатардың Газа секторындағы атысты тоқтату жөніндегі арағайындық рөлін уақытша тоқтатты. Бұл – Израиль мен ХАМАС арасындағы келіссөздер үдерісін тежейтін маңызды фактор. Сонымен қатар аймақтағы мемлекеттер – Түркия, Иран, Сауд Арабиясы және Иордания тарабынан Қатарға қолдау білдіріліп, Израильге қысым артты.

Ал Израиль ішінде қауіпсіздік шаралары күшейтіліп, қарулы азаматтар санын арттыру туралы бастама көтерілді. Бұл қоғамда поляризацияны күшейтіп, болашақта азаматтық қаруланудың жаңа толқынын туғызуы ықтимал.

Қорыта келе, Дохадағы жарылыстар – аймақтағы қарама-қайшылықтардың күрделілігін тағы да көрсетті. Израиль бұл әрекетті өз қауіпсіздігі үшін заңды қадам деп түсіндірсе, Қатар мен бірқатар мемлекеттер оны халықаралық құқықты бұзу деп бағалады. АҚШ-тың екіұшты реакциясы Вашингтонның одақтастар арасындағы теңгерімге тырысқанын айғақтайды.

Оқиға Таяу Шығыстағы қақтығыстың жаңа, қауіпті кезеңге өтуі мүмкін екенін аңғартады. Ең басты сауал – осы қадамдар терроризмді тоқтатуға ма, әлде жаңа қақтығыстарға әкеле ме?

Журналист Ардақ Құлтай