Трамптың «бейбіт жоспары»: Украина үшін қысым, Ресей үшін бонус, әлем үшін жаңа қауіптер

Дональд Трамп әкімшілігінің Украинадағы соғысты тоқтатуға арналған 28 тармақтан тұратын «бейбіт жоспарының» жариялануы халықаралық саясатта үлкен тектік өзгерістерге жол ашты. Құжаттың өзі — АҚШ-тың жаңа геосаяси ойынының шынайы көрінісі: Вашингтон соғысты тоқтатуды көздегендей болғанымен, жоспардың архитектурасы Ресейге де-факто басымдық беріп, Украинаның стратегиялық болашағын шектейді.

Бұл жоспарға қатысты АҚШ-та да, Украина ішінде де, Еуропада да үлкен алаңдаушылық бар. Financial Times, Axios және басқа басылымдар жазғандай, Трамп әкімшілігі Киевке қысымды күшейтіп, құжатты бір апта ішінде қабылдауды талап етіп отыр. Бұл — келіссөз емес, ультиматумға ұқсас.

Трамп жоспары нені көздейді? Үш ірі вектор

Жоспарды үш негізгі блокқа бөліп қарастыруға болады: территориялық өзгерістер арқылы соғысты тоқтату, қауіпсіздік архитектурасын қайта құру, экономикалық мега-жоба арқылы Ресей мен Украинаны қайта интеграциялау.

Территория: Ресейге үлкен жеңілдік, Украинаға стратегиялық шығын. Жоспардың ең даулы бөлігі — территория мәселесі. Құжатқа сәйкес, Крым, Донецк, Луганск — Ресейдің де-факто жері ретінде мойындалады. Херсон мен Запорожье — қазіргі фронт сызығы бойынша бөлінеді. Украина бақылауындағы Донецк аумағы демилитаризацияланған буферге айналады және РФ-ға тиесілі деп белгіленеді. Ресей қалған басып алған аумақтардан бас тартады, бірақ бұл аумақтар бүгінде стратегиялық тұрғыда аса маңызды емес.

Бұдан шығатын негізгі қорытынды: Трамп жоспары Ресейге 2014 жылдан бергі ең ірі дипломатиялық жеңісті ұсынады. Бұл — халықаралық құқық нормаларынан ашық түрде бас тарту және «күш арқылы жаулап алу» тәжірибесін легитимизациялау.

Украина үшін қауіпсіздік кепілдіктері ме, әлде НАТО-дан толық алыстау ма?

Жоспар Украинаға НАТО-дан мүлдем бас тартуды міндеттейді. Оның ішінде Украина Конституциясында «ешқашан НАТО-ға қосылмайды» деп жазылады. Сондай-ақ НАТО бұл шешімді өз жарғысына да енгізеді де, Альянс Украинаға әскер орналастырмайды. Бұл — Ресейдің 2000-жылдардан бергі басты талабы.

Вашингтон «НАТО-ның 5-бабының аналогын береміз» десе де, бұл кепілдіктердің мерзімі — 10 жыл. Яғни, шын мәнінде, бұл — уақытша, өзгермелі механизм. Ал Ресей тек «Еуропа мен Украинаға шабуыл жасамауға» құжат жүзінде ғана келіседі. Мұндай шарттың орындалуын тексеру мүмкін емес.

Экономика: мұздатылған активтерді бөлу және АҚШ–Ресей инвестициялық одағы

Жоспардың ең таңқаларлық ұсынысы — Ресей активтерін пайдалану құрылымы.
• 100 млрд доллар Ресей активі Украина қайта қалпына келтіру қоры үшін жұмсалады — оның 50% пайдасын АҚШ алады.
• Еуропа қосымша 100 млрд доллар бөледі.
• Қалған активтер АҚШ–Ресей бірлескен инвестициялық қорына беріледі.

Бұл процесс Ресейді қайтадан G8-ге қайтаруы мүмкін. Сонымен бірге санкцияларды біртіндеп алып тастауға жол ашады. Ал АҚШ–Ресей экономикалық серіктестігін күшейтуге бағытталған. Яғни, Украина тақырыбы екі алпауыттың геоэкономикалық келісіміне айналады.

Украина реакциясы: «қызыл сызықтар» және дипломатиялық ұстамдылық

Зеленский әкімшілігі бұл құжатқа тікелей қарсы шыққан жоқ. Президент ресми түрде «байыпты талқылаймыз» деп мәлімдеді. Бұл — дипломатиялық түрде «жоқ» деудің жұмсақ формасы.

Украина билігі жоспардың кей тармақтарына үзілді-кесілді қарсы: территорияны рәсімдеу, әскер санын қысқарту, НАТО перспективасынан толық бас тарту, Ресейге толық амнистия беру, ресейлік оккупациядағы қылмыстарды тергеуден бас тарту.

Ұлттық қауіпсіздік шенеуніктері АҚШ-қа «қызыл сызықтар» бар екенін ашық айтты. Бірақ Вашингтонның қысымы артып келеді.

Бұл жоспар кімге тиімді?

Ресейге тиімді ме? Иә, айқын тиімді. Крым заңдастырылады. Донецк пен Луганск бекітіледі. Херсон мен Запорожье бойынша status quo Ресей үшін қолайлы. Санкциялар алынады. Ресейдің әлемдік экономикаға қайту жолы ашылады. G8-ге қайта кіру перспективасы пайда болады.

Украинаға тиімді ме? Жоқ, стратегиялық тұрғыда тиімсіз. Елі біржола блоксыздандырылған мемлекетке айналады. НАТО перспективасы өшеді. Ресейге қарсы санкциялық архитектура бұзылады. Территорияның едәуір бөлігі жоғалады. Оккупация қылмыстарын тергеу мүмкіндігі жойылады.

АҚШ үшін тиімді ме? Стратегиялық тұрғыда иә. Соғысты тоқтату арқылы шығындарды азайтады. Еуропаны қауіпсіздік тәуелділігінде ұстайды. Ресеймен экономикалық байланыс орнату арқылы Қытай мен Ресей арасын ажыратуды көздейді. Мұздатылған активтерден тура пайда алады.

Бұл — АҚШ-тың геосаяси прагматизмі. Неліктен Трамп Украинаға ультиматум жасап отыр? Негізгі факторлар: АҚШ-та соғысқа қолдау төмендеді. Трамптың «Америка әуелі» доктринасы — шетелдегі шығынды азайту. Ресеймен «жаңа мәміле» жасау арқылы Қытайға қарсы стратегиялық комбинация құру ниеті. Ішкі саясатта жылдам дипломатиялық жеңіс көрсету талабы.

Бұл жоспардың үлкен қауіптері: Еуропа қауіпсіздік архитектурасы түбегейлі бұзылады. Егер Ресейдің оккупациялық әрекеттері заңдастырылса, Еуропадағы шекаралар тұрақсызданады. «Күш арқылы жаулап алу» прецедентіне жол ашылады. Ұқсас сценарийлер Грузия, Молдова, Сирия, Солтүстік Корея сияқты аймақтарда қайталануы мүмкін. Украина ішіндегі саяси дағдарыс күшеюі мүмкін. Территорияның заңдастырылған жоғалуы украин қоғамында үлкен наразылық тудырады. Ресейдің стратегиялық үдерістерге қайта оралуы әлемдік балансқа әсер етеді. G8-ге оралу, санкциялардың алынуы — Кремль үшін орасан жеңіс.

Қорытындыласақ, бұл «бейбіт жоспар» соғысты тоқтатуы мүмкін, бірақ әлемді қауіпсіз болмайды. Трамп ұсынған құжат — бейбіт келісім емес, үлкен геосаяси сауда. Онда Ресейге геосаяси бонус, АҚШ-қа экономикалық пайда, Украинаға шектеулер мен аумақтық шығындар ұсынылады. Егер бұл құжат қабылданса, соғыс уақытша тоқтауы мүмкін, алайда жаңа, әлдеқайда қауіпті, көпполярлы дағдарыс кезеңі басталады. Украинаның позициясы анық: егемендік, аумақтық тұтастық және әділеттілік қағидаларын сақтайтын келісім ғана шынайы бейбітшілік әкеледі.

Журналист: Ардақ Құлтай